Taal is van de gebruikers – met alle gevolgen van dien!

Taal evolueert doordat mensen ze op een andere manier gaan gebruiken. Als genoeg mensen meedoen, wordt de verandering de nieuwe norm. Soms is dat zelfs zo flexibel dat we het omgekeerde schrijven van wat we bedoelen, en dat iedereen het begrijpt zoals je het bedoelde. Meer zelfs: als je het juist schrijft, krijg je zelfs opmerkingen, alsof jij degene bent die er niets van kent. Wat doe je daar dan mee? Tegen windmolens blijven vechten, of die woorden en uitdrukkingen gewoon nooit meer gebruiken? Of lijdzaam toezien hoe de betekenis verschuift, zodat historici zich over een paar honderd jaar het hoofd kunnen breken over teksten die een andere werkelijkheid beschrijven dan de historische vondsten aantonen?

Tijd voor voorbeelden, zeker? Het bekendste is 'weerhouden'. Het slechte weer weerhoudt ons er niet van om te gaan wandelen. Gaan we dus wandelen? Ja, natuurlijk. (En merk op dat 'er' en 'van' mee in die zin moeten staan.) Maar mijn kandidatuur werd niet weerhouden. Ben ik dus geselecteerd? Nee, denk je. Fout. Toch wordt bedoeld dat ik niet bij de gelukkigen ben, en hoewel ik weet dat het taalkundig fout is, zal ik toch niet opdagen bij de volgende ronde. Gek hé!

Een ander voorbeeld: op een haar na. Als je een doelkans op een haar na mist, heb je dan gescoord? Nee, denk je. Fout. Zonder dat haar had je gemist, maar het was er wel. Vreugdedansje! De verwarring komt in dit geval waarschijnlijk door de uitdrukking 'dat scheelde geen haar': je was er heel dicht bij.

Nog een voorbeeld, en een extra eigenaardig: als iets met een sisser afloopt, is dat dan goed of slecht? Dat hangt ervan af of je een Vlaming bent of een Nederlander. In Vlaanderen is het een teleurstelling, in Nederland halen ze opgelucht adem want het is minder erg dan gevreesd. Als je die uitdrukking gebruikt, moet je dus altijd goed nagaan wie je lezers zijn, en er desnoods bij vermelden in welke betekenis je de uitdrukking gebruikt. Of het gewoon anders verwoorden, natuurlijk, want wie zal zich er nu mee bezighouden om voetnoten bij uitdrukkingen te zetten?! (Van Dale kent trouwens alleen de Nederlandse betekenis, ondanks de inspanningen van de VRT-taaladviseur.)

Is dat dan niet jammer, dat we bepaalde woorden of uitdrukkingen niet meer gebruiken? Dat is toch taalverarming? Tja, dat is één manier om het te bekijken. Anderzijds: bewust nadenken over wat je schrijft, leidt dikwijls tot creatieve oplossingen. Dat kan dus zelfs de taal verrijken. En wat heb je het liefste: dat iedereen je begrijpt zonder dat je alles moet uitleggen? Of dat je taalgebruik een museum is van alle evoluties die veroorzaakt zijn door mensen die er eigenlijk niet veel van begrepen?