25 juli 2014

Wezelwoorden en lulkoektaal

Een persconferentie over de regeringsvorming inspireerde schrijfster Ann De Craemer tot een column over de 'vaagtaal van onze politici'. Daarin gebruikte ze onder andere de term 'wezelwoorden': die "hebben hun naam ontleend aan de wezel, die eieren leegzuigt en daarbij de schaal intact laat. Het zijn dus holle woorden die bovendien de betekenis uit de andere woorden van een zin zuigen." Als voorbeelden somt ze onder andere 'draagvlak' en 'onderstroom' op, twee woorden die al vaak opdoken tijdens de verkiezingscampagne.

De voorstelling van het Vlaamse regeerakkoord inspireerde haar nog eens, want in dat regeerakkoord staan nog meer wezelwoorden. Lulkoektaal dus: een woordenbrij zonder duidelijke inhoud. Op het eind roept ze de dames en heren politici op om beter Nederlands te leren, aangezien ze zelf beweren dat kennis van het Nederlands 'essentieel is voor een volwaardige deelname aan het sociale en economische leven'.

Maurits Vande Reyde, beleidsmedewerker van Open VLD, liet het niet over zijn kant gaan en schreef een antwoord. De titel heeft hij waarschijnlijk niet zelf gekozen: "Schrijven wij lulkoek? Dat is gewoon de wereld van 'het beleid maken'". De wereld van beleid maken is dus lulkoek. Tja. In de eerste alinea illustreert hij verder dat het met die kennis van het Nederlands inderdaad niet zo goed gesteld is: "aan het Vlaams regeerakkoord is er waarschijnlijk geen talentvolle copywriter verloren gegaan". Aan de auteurs van dat regeerakkoord zijn geen copywriters verloren gegaan, meneer Vande Reyde: die uitdrukking betekent dat die mensen geen copywriter geworden zijn en dat dat ook niet jammer is.

En waarom dat politiek taaltje zo 'complex' is?
Dat heeft te maken met de wereld van "het beleid maken", waarin zaken complexer worden verwoord, simpelweg omdat ze nu eenmaal vaak complexer zijn. Een wonderlijk universum is dat, vol met wollige memoranda, samengeperste partijstandpunten, academische input en last-minute discussies op politiek niveau. De overlevering daarvan gebeurt inderdaad niet in de (sic!) meest sprankelende proza. Dat taaltje is echter wel handig om te zorgen dat alle actoren een eenzelfde (sic!) beeld hebben over vaak moeilijke maatschappelijke problemen. Eenduidige lingo biedt daarbij houvast en voorkomt dat de inhoud van begrippen begint te verwateren. 
'Lingo', meneer Vande Reyde? Serieus? En als containerbegrippen en wezelwoorden één eigenschap hebben, dan is het wel dat ze allerminst houvast bieden of voor iedereen dezelfde betekenis hebben. Wezelwoorden zijn verwatering van de inhoud. Moet je dan alles 'oneindig versimpelen' en in 'leuke taal' schrijven? Dat is pas kortzichtig - en bovendien kinderachtig. Nee, het is niet moeilijk om begrijpelijk te schrijven. En nee, dat doet de complexiteit van de werkelijkheid geen geweld aan. Integendeel. Ik kan u ter inspiratie de beleidsnota's van Chirojeugd Vlaanderen aanbevelen. Want wij zijn er niet bang voor om afgerekend te worden op wat we ons na al dat plannen en discussiëren voorgenomen hebben.

11 juli 2014

Zet je computer aan het werk: macro's en sneltoetsen

Er bestaat een hele regeling over hoe je getallen moet schrijven. Telefoonnummers, adressen en datums zijn uiteraard met cijfers, maar in andere gevallen heb je een aantal regeltjes. Getallen tot en met twintig schrijf je voluit. Veelvouden van tien, honderd en duizend schrijf je ook voluit. Alles tussen die veelvouden, dat zijn te lange woorden, dat mag dus in cijfers – behalve onderaan op een kostennota als er staat 'bedrag voluit schrijven'. En dan heb je nog de regels over aaneenschrijven en spaties!

https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/getallen-in-letters-of-cijfers
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/getallen-uitschrijven

Daarnaast zijn er regels en suggesties over hoe je rangtelwoorden schrijft in cijfers (bij voorkeur niet met superscript, dus gewoon 21e voor eenentwintigste – pas dat aan in je AutoCorrectie-opties!) en wanneer je Romeinse cijfers moet gebruiken (Franciscus I is niet hetzelfde als Franciscus 1).

http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/2

Die regels liggen eigenlijk niet vast. Het zijn wel aanbevelingen, en ze komen de leesbaarheid ten goede. Voor mij is dat reden genoeg om mij eraan te houden. De mensen die de teksten schrijven die ik moet nalezen, vinden dat dan weer te veel werk, zij zetten zoveel mogelijk in cijfers. Een rotklus voor mij dus, al die getallen voluit typen. Gelukkig hebben tekstverwerkers allerlei trucjes om rotklusjes makkelijker te maken. Macro's, bijvoorbeeld.


Open Microsoft Word en gebruik daar de toetsencombinatie Ctrl-F11. Je krijgt dan de macro-editor te zien: een venster waarin je zelf je macro's kunt typen. Als je nog geen macromodule hebt, voeg er dan een toe: rechtsklik op Normal (dan heb je je macro's in elk document ter beschikking) en kies Invoegen > Module. Welke naam je die module geeft, maakt niet veel uit.

Dubbelklik op je nieuwe module om ze te openen. Voor de getallen kun je de volgende macro kopiëren en plakken.


Sub CijfersOmzetten()
    ' Als de selectie eindigt met een regeleinde 
    ' zetten de Replace-statements er telkens een regeleinde
    ' bij. In zo'n geval verkleinen we de selectie.
    If (Right(Selection.Text, 1) = Chr(10) Or Right(Selection.Text, 1) = Chr(13)) Then
        Selection.MoveLeft Unit:=wdCharacter, Count:=1, Extend:=wdExtend
    End If
    
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "maal", "keer")
    ' OPM: duizendmaal, duizend maal => duizend keer
    ' Dubbele spaties verwijderen helpt niet, want het kan zijn 
    ' dat alleen 'maal' geselecteerd is en dat de dubbele spatie 
    ' dus niet mee in de selectie zit.

    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "20x", "twintig keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "19x", "negentien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "18x", "achttien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "17x", "zeventien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "16x", "zestien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "15x", "vijftien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "14x", "veertien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "13x", "dertien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "12x", "twaalf keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "11x", "elf keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "10x", "tien keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "9x", "negen keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "8x", "acht keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "7x", "zeven keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "6x", "zes keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "5x", "vijf keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "4x", "vier keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "3x", "drie keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "2x", "twee keer")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "1x", "een keer")
    
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "20e", "twintigste")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "19e", "negentiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "18e", "achttiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "17e", "zeventiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "16e", "zestiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "15e", "vijftiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "14e", "veertiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "13e", "dertiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "12e", "twaalfde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "11e", "elfde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "10e", "tiende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "9e", "negende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "8e", "achtste")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "7e", "zevende")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "6e", "zesde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "5e", "vijfde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "4e", "vierde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "3e", "derde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "2e", "tweede")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "1e", "eerste")
    
    ' In rangtelwoorden met -ste of -de volstaat het
    ' om het cijfer voluit te schrijven,
    ' behalve als dat cijfer vervormd wordt
    ' - zoals in de volgende twee gevallen
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "3de", "derde")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "1ste", "eerste")
    
    ' Tientallen t/m 100
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "100", "honderd")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "90", "negentig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "80", "tachtig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "70", "zeventig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "60", "zestig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "50", "vijftig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "40", "veertig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "30", "dertig")
    
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "20", "twintig")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "19", "negentien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "18", "achttien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "17", "zeventien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "16", "zestien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "15", "vijftien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "14", "veertien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "13", "dertien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "12", "twaalf")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "11", "elf")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "10", "tien")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "9", "negen")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "8", "acht")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "7", "zeven")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "6", "zes")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "5", "vijf")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "4", "vier")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "3", "drie")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "2", "twee")
    Selection.Text = Replace(Selection.Text, "1", "een")
End Sub

Veel tekst, maar niet zo moeilijk om te begrijpen, hé?

Goed, de volgende stap! Om een macro te gebruiken, kun je de 'gewone' weg gebruiken: druk op Alt-F8 om het lijstje met beschikbare macro's te openen, kies welke je wilt gebruiken en klik op de knop Uitvoeren. Dat is nog altijd een beetje omslachtig, maar ook daar zijn trucjes voor! Klik op Bestand > Opties. In het nieuwe venster kies je links 'Lint aanpassen'. Aan de rechterkant zie je dan onderaan een labeltje 'Sneltoetsen' met daarnaast een knop 'Aanpassen'. Klik op die knop om het sneltoetsvenster te openen. Selecteer links bovenaan 'Macro's'. Selecteer in het rechtse kadertje de macro CijfersOmzetten. Typ dan in het vakje daaronder welke toetsencombinatie je als sneltoets wilt gebruiken. Veel combinaties zijn al in gebruik, daarom gebruik ik voor mijn eigen macro's gewoonlijk Alt-Ctrl-Shift en nog iets. Alt-Ctrl-Shift-C, bijvoorbeeld, met de c van CijfersOmzetten. Vergeet niet op de knop Toewijzen te klikken, anders wordt je nieuwe sneltoets niet opgeslagen. Klik op Sluiten en daarna op OK om af te ronden.


Voilà, we kunnen aan de slag. Staat er een getal in cijfers in je tekst, dan selecteer je het en druk je je toetsencombinatie in. Hop, flop: in een fractie van een seconde is het omgezet in gewone tekst. Zoals de titel het al suggereerde: laat je computer het vervelende werk doen!
Kleine uitbreiding: soms schrijven we 'een', in andere gevallen 'één'. De accentjes moeten er alleen staan als je extra nadruk wilt leggen, of als je het niet vanzelf juist leest. 'Een voor een' of 'een-tegen-allen' lees je vanzelf juist, maar in 'één klontje is genoeg' maken de accentjes een verschil. Daarvoor heb ik een tweede macro.

Sub AccentenOpE()
    If InStr(Selection.Text, "é") > 0 Then
        Selection.Text = Replace(Selection.Text, "é", "e")
    Else
        Selection.Text = Replace(Selection.Text, "e", "é")
    End If
End Sub

Staan er al accentjes op de e's in mijn selectie, dan worden ze verwijderd. Staan er geen, dan worden ze toegevoegd. Als sneltoets koos ik voor Alt-Ctrl-Shift-é.

PS: Installeer je mijn Chiroredactie voor MS Word 2010, dan wordt dat automatisch meegeleverd.

9 juli 2014

Waarvan en van wie

'De vrouw waar zij van houdt' en 'vrienden waarop je kunt rekenen', is dat fout? Ik heb altijd gedacht van wel, ja. Of toch sinds ik het zo geleerd heb, vermoedelijk in het middelbaar onderwijs. Naar personen verwijs je met wie, naar dingen met wat. 'Wie' met een voorzetsel, dat wordt bijvoorbeeld 'van wie' en 'op wie'. Bij 'wat' gebeurt er iets anders: dat trekken we samen tot 'waarvan' en 'waarop'. Dus – redeneerde ik dan ook – zijn de voorbeelden uit mijn eerste zin hier fout.

Niet waar, zo blijkt. Ik heb weer eens bijgeleerd. Voorbeelden zoeken om collega's op fouten te wijzen, leidde zo al meer dan eens tot onverwachte inzichten.
Volgens Onze Taal is 'de man waarvan hij houdt' even correct als 'de vrouw van wie hij houdt'. Alleen is het eerste informeel, en het tweede formeel en het beleefdste. 'Al eeuwenlang', schijnt het zelfs. Kijk eens aan.

Zorgt dat nieuwe inzicht nu dat ik voortaan anders verbeter? Je kunt dat verwachten, aangezien ik voor een jeugdbeweging werk. Ons taalgebruik is in de regel informeel: we spreken elkaar aan met de voornaam en met 'je', deftig gekleed zijn heet verkleed zijn, en zelfs in onze meest ernstige publicaties sluipt er al eens wat jeugdige tussentaal. Maar toch pas ik mij niet aan. Het is namelijk niet omdat je informeel met elkaar omgaat, dat je niet meer beleefd kunt zijn. Elkaar meneer en mevrouw noemen gaat misschien wat ver, maar laten we ten minste nog het respect opbrengen om elkaar als mensen te zien en niet als dingen. Denk ik dan.

Bronnen:
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/de-vrouw-waarvan-van-wie-hij-houdt
https://onzetaal.nl/taaladvies/advies/vrienden-waarop-op-wie-je-kunt-rekenen