22 augustus 2014

Was het nu typfout of typefout?

Deze week kreeg ik te maken met een interessant geval. Volgens het Groene Boekje en Van Dale staat er een e in typefout. Voor mij ziet dat er verschrikkelijk fout uit: een typefout is een fout in categorisering, of een afwijking van de kenmerken van een soort. Of iets in die aard. Druk je tijdens het typen een foute toets in, dan zou dat volgens mij een typfout moeten zijn. Zoals een slaapvertrek een vertrek is waar je slaapt, en een schrijfplank een plank is om op te schrijven. Bovendien is type een bestaand woord, met een heel andere betekenis, waardoor er verwarring kan ontstaan. Ik schrijf dus zelf altijd typfout, maar ik voel me er wel altijd een klein beetje ongemakkelijk bij.

Tot deze week, dus, want ik kwam een link tegen naar een pagina op de website van Onze Taal: 'Wat is het verschil tussen typfouten, spelfouten en taalfouten?' Tiens, dacht ik, schrijft Onze Taal nu fouten? Voor de zekerheid zocht ik het nog eens op, maar het Groene Boekje en Van Dale blijven onvermurwbaar: typfout is niet te vinden, typefout wel. Wat is er dan aan de hand? Verder op onderzoek dan maar. Eerste keuze voor dergelijke opzoekingen: VRT Taalnet. En wat vind ik daar, onder de titel 'typefout / typfout' (zonder het sterretje dat fouten aanduidt!): “In de Woordenlijst staat alleen de vorm typefout, maar typfout is ook correct.” Gek is dat: welke autoriteit bepaalt dat dan wel? Er staat gelukkig nog een link bij – die in dit geval waarschijnlijk ook een bronvermelding is – naar de website van de Nederlandse Taalunie. Onder de titel 'Typfout / typefout' schrijven de auteurs van de Woordenlijst (zoals het Groene Boekje officieel heet) dat de vorm typfout 'ook verdedigbaar' is. Dat is nog iets anders dan 'correct', zoals de taaladviseur van de VRT schrijft, maar verdedigbaar is goed genoeg voor mij. Het rode lijntje dat mijn tekstverwerker onder typfout zet, heb ik dan ook zonder gewetensproblemen uitgeschakeld door 'mijn' schrijfwijze toe te voegen aan het woordenboek.

19 augustus 2014

Wanneer spaties al het verschil maken

Hoe mensen spreken, welke woorden ze gebruiken, dat kan evolueren. Op die manier treedt er taalverandering op. Zo was 'het klopt als een bus' oorspronkelijk fout: het is een samentrekking van 'het sluit als een bus' en 'het klopt'. Een contaminatie heet dat. Letterlijk: een besmetting. Iets vies, met andere woorden, en dus te bestrijden. Maar nu niet meer: volgens Onze Taal wordt de uitdrukking 'door (bijna) niemand meer afgekeurd'. Blijkbaar ben ik (bijna) niemand. :)

Spelling is een ander verhaal. Dat evolueert niet vanzelf. Spelling is een 'afspraak', en de regels worden ons opgelegd. Daardoor zitten we altijd met een aantal rariteiten, met discussiepunten. Het is namelijk niet eenvoudig om die regels zo te formuleren dat er geen uitzonderingen meer zijn. De grootste moeilijkheid is bovendien dat je het gevolg van die regels niet altijd hoort. Dat we nu pannenkoek schrijven in plaats van pannekoek, dat komt door een 'administratieve vereenvoudiging', maar het blijft wennen voor wie het anders leerde. En er is geen verschil in uitspraak, want spelling is een poging om de uitspraak in schrift te vatten.

Waar het pas echt vreemd wordt, is ergens tussen die uitersten in: waar de regels bepaald worden door gebruik. Zo schrijven we pianospelen aaneen omdat die combinatie zo dikwijls voorkomt, maar triangelspelen is een andere zaak. Het ziet er ook fout uit, terwijl ik gitaarspelen dan weer net zo makkelijk aaneenschrijf. Volgens dezelfde regel schrijven we rodekool aaneen en groene kool niet. Verder levert dat ook rariteiten op als hogehoed en sterkedrank, waar ik nog altijd aan moet wennen.

Om het helemaal op de spits te drijven: er zijn woorden (of woordcombinaties) waar spaties de betekenis veranderen. Je spreekt het hetzelfde uit, het klinkt hetzelfde, maar je schrijft het anders. Dankjewel is zo'n woord. Een bedanking is een dankjewel, maar als je iemand bedankt, zeg je 'dank je wel'. 'Hoe lang' is ook niet hetzelfde als 'hoelang': het eerste vraagt hoe lang iets duurt, het tweede gaat over lengte. (Er is trouwens een hele site over onjuist spatiegebruik, en over de soms grappige gevolgen daarvan.)

Of je dat nu boeiend vindt of vervelend, regels zijn regels, en als je wilt schrijven, moet je je aan de regels houden. Gelukkig zijn er sites als woordenlijst.org, vrt.be/taal en taaladvies.net waar je zulke zaken allemaal kunt opzoeken. Vandaar ook dat mijn Chiroredactietool voor Word zo'n uitgebreid onderdeel heeft om die opzoekingen makkelijk te maken.