23 juni 2017

De man is niet de mens - oproep voor meer vrije vertalingen

Het brood in uw kast behoort de hongerige man; de jas die ongedragen in uw kleerkast hangt, behoort aan de man die hem nodig heeft; de schoenen die staan te rotten in uw halkast behoren de man die er geen heeft; het geld dat u ophoopt, behoort aan de armen.
-- Basil de Grote, bisschop van Caesarea, circa 365
Mooie woorden, toch?

Ja en nee.

Als je tijdens het lezen niet bedacht hebt dat een man niet veel heeft aan vrouwenschoenen, of dat er ook vrouwen zijn die honger hebben, dan heb je werk te doen. Het goede nieuws is: dat soort kokerzicht kun je zelf genezen. Je bent er zelfs al mee bezig door dit te lezen. ;)

Basil de Grote heeft die uitspraak natuurlijk niet letterlijk gedaan. Die mens sprak geen Nederlands. En ook: in 365 werd de mannelijke norm nog niet in vraag gesteld. 'De mens' was nog een 'hij', ook in andere talen, en daar stelde niemand vragen bij. Maar ondertussen weten we beter. Of dat zou toch moeten - er sterven nog altijd vrouwen aan een hartaanval omdat de symptomen voornamelijk bij mannen onderzocht worden en verondersteld worden universeel te zijn, om maar ineens iets dramatisch te noemen. Maar ja dus, het maakt wel degelijk een verschil. 'De mens' is geen 'hij'.

"Maar het is een citaat." Ja, maar het moet vertaald worden om het in het Nederlands te begrijpen. En het is van 365. Toen Basil de Grote het over 'de man' had, bedoelde hij mensen, niet alleen mannen. 'De hongerige man' staat voor 'iedereen die honger heeft'. Er is dus niets mis mee om dat zo te vertalen, of om de Nederlandse vertaling zo te hertalen. Integendeel. Eigenlijk is het onze plicht.